Mundo Indígena al Día: Resumen semanal quechua, 21 de marzo 2010

Servindi, 21 de marzo, 2010.- Presentamos nuestro resumen semanal de noticias -nacional e internacional- en runa simi o quechua. Se autoriza la libre reproducción y difusión:

- Mundo Indígena al Día, quechua, 21 de marzo, 2010 (archivo mp3, 8 minutos, 38 segundos. Descargar con un clic en el enlace y elegir guardar como).

Teqsemuyuntimpi willakuykuna

Pelota puqllaymanta.- Chay teqsemuyuntimpi pelota hayt’ayqa allinmi cheqnenakukunatan tatichin, runapura, llaqtapura mana allin qhawayunakuykunatan tatichin,nispan nimun Navi Pillay Derechos Humanos nisqamanta kamachisqa Naciones Unidasmanta.

Chay puqllayunaqa thiqranmansi cheqnenakuyta, pelota hayt’ay kaqmi aswanta runata ujuñun kikinpi hinallataq televisión khawaqkunatapas, nimun ima.

Rimaykunamanta.- Iskaypachaq tawachunka pusaqniyoq simipi rimaykunas kay abya yala suyukunapi chinkaripushan, chaytan willakamunku haqhay Oficina del Alto Comisionado Derechos Humanos nisqamanta.

Chay tukuy suyukuna qhawariq wayqekunan mañakamushanku, ruwaychis tukuy imakunatapas mana chay rimay simikuna chinkananpaq nispa.

Tukuy suyukunamanta.- China suyumantan nimunku haqhay Estados Unidos suyupiqa sinchi mana allinmi runakunapura kausayqa nispa, qayna 2009 watapin runa chiqninakuy sinchita qonirin.

Chay Estados Unidos suyupi Derechos Humanos nisqamanta qelqanchariyqa qhawarichikamun Beujin llaqatpi Concejo de Estado nisqamanta China suyupi, qayna chunka iskainiyoq marzo killata.

ONU nisqamanta.- Cheqnenakuy chinkachinapaq Comité para la eliminación de la Discriminación (CEDR) nisqan aypachimun Argentina, Guatemala hinallataq Panamá suyupaqwan qhawariykunata mañakuykunata.

Chay qhawariykunaq huqninmi nin, manan huq reglamqnto nisqataraqchu suyananku, tapukuyta wakichinanakupaqqa nispa.

Argentina suyutataq nimun chay ñaupamanta llaqtayoq ayllukunapi runakunaq hallpankuq paikunaqpuni kasqanta kasukuy kachun, ama qaterparisqa rikukuchunkuchu nispa.

Transgenicos nisqamanta.- Kay abril killatan aqllarillankutaq imaymana sayariykunapaq chay laboratoriopi watiqmanta kamarisqa mikhuykunata ama chaskisunchu nispa, aparikunqas imaymana puririykuna, juñunayukunqakutaq Madrid llaqtapi chunka qanchisniyoq abril killata.

México suyumanta.- Qayna iskaychunka huqniyoq eneropi, wiqch’umuranku pachaq iskaychunka taytamamakunata llapan wawakunantinta, Rancheria Corozal ayllupi Montes Azules Chiapas cheqaspi, qhepaqkunan manchasqa kashanku, imaraikuchus Marina Nacional soldadukuna patankuta phalapamushanku ayllunkuta qhawamuspa.

Tuky suyukunamanata.- Kinsa phunchay patamanta chay Coordinadora de Organizaciones Indígenas (CAOI) nisqa wayqekuna tukuyapunku juñunakuyninkuta, paykunan llanqharinqaku, pachamamamanta sayapakuspa, ninallataq ñaupa llaqtayuq runakunamantawan, Estados Plurinacionales nisqata kamarinankupaq allin kausaypi.

Colombia suyumanta.- Qayna chunka soqtayoq marzo killatan droga nisqa mashkaq guardiakuna venenota hachiyamunku iskay samay hunayta, Joaquincito sutiyoq ayllupi Esperara Siapidaara cheqaspin mikhuy huertakuanta chaqoyamunku.

Naya nisqapi juñunarikuq hinallataq Manglar qochañakuna qhawariq wayqekunan nimuku chay qochañakuna waqllichiyqa runa wañuchiywanmi ninakun, chay unukunawanmi kausaku kikinpi tiyaq runakuna.

Ecuador suyumanta.- Qayna chunka pusaqniyoq marzo killatan aparikuran “Primera Asamblea Plurinacional del Cambio Climático y Derechos de la Madre Tierra” nisqa, chaypin qhawarikun imainatachus aparikunqa haqhay Cumbre Mundial del Cambio Climático nisqa Cochabamba llaqta Bolivia suyupi, kay chunka isqonniyoqmanta iskaychunka p’unchay abril killata.

Nina waraq’aymanta rimanakuy.- Derecho Ambiente y Recursos Naturales (DAR) nisqamanta humalliq Cesar Gamboa Balbín waiqen nimun Barsil suyuwan kay Perú suyuq rimanakusqankuqa manan allinninkupachu nispa.

Chay nina waraq’ay elecricidad nisqaqa manan yachakunchu hunt’asqachus Perú suyullpaq, utaqchus Brasil suyuman aparinkaku chayta, chayna kaspaqa sasachaykunan kanman nimun hima.

Bolivia suyumanta.- Kay chunka qanchisniyoqmanta iskaychunka p’unchay marzo killatan chunka suyukunamanta sayaqkuna tuparichinku rimanakuyta haqhay Foro Permanente Sobre las Cuestiones Indígenas de las Naciones Unidas nisqapaq.

Chay juñukuymi apakunqa chunka isqonniyoqmanta kinsachunka p’unchay abril killata, rimakunqataqmi ñaupaqman puririy tukuy kausayninchiswan riqch’ayninchiswan ima.

Perú suyumanta willakuykuna

Millay llallinakuy.- Chay Convención Nacional del Agro Peruano (CONVEAGRO) nisqa wayqekunan mañarikamunku gobiernota kaqta kutichichun arancel nisqa paganakunata, llaqtanchispi mikhuykunata kallpachanapaq, waq suyukunamanta haykumuq mIkhuykunamanta.

Perú suyuqa mana allintan apariran chay Telece nisqa chhalanakuypaq rimanakuytaqa, mana ima q’emeyniyoq, nitaqmi kanchu ima rimanakuypis, llaqtanchispi llanq’ariq waiqekunata yanapanapaq.

Chay CONVEAGRO wayqekunan Chaqrakunamanta qhawariq Ministerio de Agricultura nisqata mañakamunlantaq kamarimuchun huq Seguro Agrario Catastrofico nisqata, manan chay Seguro qoq empresakuna allintachu ruwashanku nispa.

Qosqo llaqtapin kunankama, maskayushallanku imainatas haywarinqaku yanapakuyta tawapachaq soleswan, rikushanku haqaynaniraqta llaqtantinta unuq araripusqanta chaypas.

Aylluq kutichiynin.- Mario Palacios Panes mineriaq sasachasqan ayllukuna CONACAMI nisqa humalliqmi manan allinchu chay Ricardo Briceño CONFIEP empresakuna masachaqmanta rimamusqanqa nispa.

Chay Briceño sutiyoq runan rimarparimun Organización Internacional del Trabajo nisqamanta kamachiykunata mana kasuspa, chaypin nimukamuran qollochun mineral hasp’iqkuna petroleomaskaqkuna sichus manaraq ayllukunata tapukuyta chaninchakunchu nispa.

Chay CONFIEP nisqapi juñurisqa runakunaqa kikillantataqmi ruwaranku, Fujimoripiwan Montesinospiwan munasqankuta Estado democràtico nisqata pampachaspanku, unkhunkuta qollqewan huntarinanku raiku nispan yuyarichimun Palacios Panes.

Majes Siguas II nisqamanta.- Espinar cheqaspi Qosqo llaqtapin apariranku huq sayariyta manan chay Proyecto Majes Siguas nisqata munaykuchu, mana unuyuqtan wiqch’uwasunman nispa.

Espinar llaqtamanta sayaq concejero Apolinar Laguna Mollon willakamun manan aypanchu Espinar llaqtapaq unu, sichus chay Majespaq apakapunqaku unuta chayqa, llaqtantinmi mana unuyuq qepapunqa nispa.

Declaracion qelqancaymanta.- Ñaupa llaqtakunaq derechunkunamanta Declaracion de las Naciones Unidas nisqa qelakunaqa qhawarichimun, chay derechunaqa kasunapaqmi hinallataq manucharinapaq, nispan tukuyapuran Servindimanta hinallataq Oxfammanta apariq foro nisqa rimanakuypi, qayna chunka pusaqniyoq p’unchay marzo killata.

Chay rimanakuymi ashqha llaqtakunapi aparikuran Ucayali, Amazonas, Junin,Qosqo, Puno hinallataq Lima llaqtapi, chaypin riqsichikuran imainatachus chay Declaracion qelqanchay Naciones Unidas nisqapi kamarikamuran qayna chunka kinsayoq setiembre killata iskaywaranqa qanchisniyoq watapi.